انرژی‌های تجدیدپذیر انرژی‌هایی هستند که از منابعی به‌دست می‌آیند که به‌طور طبیعی و با سرعت بالا تجدید می‌شوند و می‌توانند به صورت پایدار تأمین‌کننده‌ی انرژی باشند. این منابع شامل انرژی خورشیدی، بادی، زیست‌توده، زمین‌گرمایی، آبی و جزر و مدی هستند. این انرژی‌ها در مقابل سوخت‌های فسیلی قرار دارند که محدود و غیرقابل تجدید هستند و با مصرف آن‌ها آلودگی و گازهای گلخانه‌ای تولید می‌شوند.
تاریخچه انرژی‌های تجدیدپذیر به دوران‌های قدیمی برمی‌گردد. انسان‌ها از هزاران سال پیش از آب و باد برای حرکت قایق‌ها و آسیاب‌ها و از زیست‌توده برای آتش‌زدن و گرمایش استفاده می‌کردند. اما با کشف سوخت‌های فسیلی در قرن نوزدهم، انرژی‌های تجدیدپذیر کم‌تر مورد توجه قرار گرفتند. تا اینکه در قرن بیستم، با رشد جمعیت و نیاز به انرژی و همچنین با افزایش آگاهی به مسائل محیط زیستی و امنیت انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر دوباره مورد توجه قرار گرفتند. از آن زمان تاکنون، تحقیقات و توسعه‌های فنی و اقتصادی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر افزایش یافته‌است و این انرژی‌ها سهم بیشتری از کل انرژی مصرفی در حال افزایش دارند.
مزایای انرژی‌های تجدیدپذیر:
- کاهش آلودگی هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای: انرژی‌های تجدیدپذیر در مقایسه با سوخت‌های فسیلی، مقدار کمتری از آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند و در نتیجه می‌توانند به حفظ محیط زیست و مقابله با تغییرات اقلیمی کمک کنند.
- امنیت انرژی: انرژی‌های تجدیدپذیر منابعی محلی و مستقل هستند که وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهند و در نتیجه می‌توانند از بروز بحران‌ها و تهدیدهای انرژی جلوگیری کنند.
- اشتغال‌زایی و ارزش محلی: انرژی‌های تجدیدپذیر هر ساله تعدادی شغل را در سراسر جهان تولید می‌کنند و به توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف کمک می‌کنند. این انرژی‌ها همچنین می‌توانند به افزایش درآمد و بهبود کیفیت زندگی مردم مناطق روستایی و دورافتاده که دسترسی به شبکه‌های انرژی محدود دارند، کمک کنند.
چالش‌های انرژی‌های تجدیدپذیر:
- هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها: انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند سرمایه‌گذاری‌های اولیه بالایی هستند که ممکن است بازدهی آن‌ها را کاهش دهد. همچنین هزینه‌های نگهداری و تعمیرات این انرژی‌ها نیز ممکن است بالا باشد.
- نوسانات و پیش‌بینی‌پذیری: انرژی‌های تجدیدپذیر به شدت به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی وابسته هستند و ممکن است در زمان‌ها و مکان‌های مختلف مقدار تولید انرژی آن‌ها متفاوت باشد. این مسئله می‌تواند به ناپایداری در عرضه و تقاضای انرژی منجر شود.
- زیرساخت‌ها و فناوری‌ها: انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند زیرساخت‌ها و فناوری‌هایی هستند که قادر به انتقال و ذخیره‌سازی انرژی باشند. این زیرساخت‌ها و فناوری‌ها ممکن است هنوز کاملا توسعه‌یافته و در دسترس نباشند و یا با مشکلات فنی و قانونی روبرو باشند.
وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران و جهان:
به طور کلی، انرژی‌های تجدیدپذیر سهم بیشتری از کل انرژی مصرفی در حال افزایش دارند و در سال ۲۰۲۰ رکورد جدیدی در تولید و سرمایه‌گذاری به ثبت رساندند. بر اساس گزارش‌ها در سال ۲۰۲۰، انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از ۲۶ درصد از کل تولید برق جهان را تشکیل دادند و این رقم برای اولین بار از سوخت‌های فسیلی بیشتر بود. همچنین، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار رسید و نسبت به سال ۲۰۱۹، ۲ درصد افزایش یافت.
در ایران، طبق اعلام، از ۹۰۰ مگاوات نیروگاه انرژی تجدیدپذیر نصب شده در کشور، ۳۱۰ مگاوات مربوط به نیروگاه‌های بادی، ۳۹۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی و مابقی مربوط به برق آبی‌های کوچک، زیست توده و انبساطی‌ها می‌شود. این ظرفیت تنها یک درصد از کل ظرفیت نیروگاهی کشور را تشکیل می‌دهد و در مقایسه با جهان، بسیار کم است.
برخی از موانع توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران عبارتند از:
- عدم وجود سیاست‌های کافی و پایدار
- نبود حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی
- نبود زیرساخت‌های مناسب و هماهنگی بین بخش‌های مختلف
- نبود آموزش و اطلاع‌رسانی کافی
- نبود بازار مناسب برای خرید و فروش
آینده و چشم انداز انرژی‌های تجدیدپذیر:
به نظر می‌رسد که انرژی‌های تجدیدپذیر در سال‌های آینده نقش بیشتری در تأمین انرژی جهانی خواهند داشت. بر اساس پیش‌بینی‌ها انرژی‌های تجدیدپذیر در آینده نزدیک به بزرگترین منبع تولید برق در جهان تبدیل خواهند شد و حدود یک سوم برق جهان را تأمین خواهند کرد.
این رشد به دلایل مختلفی اتفاق خواهد افتاد، از جمله:
- کاهش هزینه‌ها و افزایش رقابت‌پذیری: انرژی‌های تجدیدپذیر به دلیل پیشرفت‌های فنی و تکنولوژیک، هزینه‌های کمتری نسبت به سوخت‌های فسیلی دارند و در بسیاری از بازارها، ارزان‌ترین گزینه برای تولید برق هستند. برای مثال، هزینه‌ی انرژی خورشیدی و بادی در سال ۲۰۲۰ به ترتیب ۷۰ و ۵۰ درصد کاهش یافته‌اند.
- حمایت‌های سیاسی و اجتماعی: انرژی‌های تجدیدپذیر از حمایت‌های سیاسی و اجتماعی بالایی برخوردار هستند و بسیاری از کشورها و سازمان‌ها، اهداف و تعهداتی را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ترویج انرژی‌های پاک اعلام کرده‌اند. برای مثال، برنامه سبز اتحادیه اروپا، توافقنامه پاریس و طرح انرژی صفر ایالات متحده.
- افزایش تقاضا و تنوع: انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند پاسخگوی نیازهای متنوع و رو به رشد بازارهای انرژی باشند و در بخش‌های مختلف مانند حمل و نقل، گرمایش و سرمایش، صنعت و کشاورزی کاربرد داشته باشند. برای مثال، خودروهای الکتریکی، پمپ‌های حرارتی و سیستم‌های تولید پراکنده.
البته این رشد بدون چالش نخواهد بود و انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند تغییرات عمیق و هماهنگی در سیستم‌های انرژی هستند.
برخی از چالش‌های احتمالی عبارتند از:
- نوسانات و پیش‌بینی‌پذیری: انرژی‌های تجدیدپذیر به شدت به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی وابسته هستند و ممکن است در زمان‌ها و مکان‌های مختلف مقدار تولید انرژی آن‌ها متفاوت باشد. این مسئله می‌تواند به ناپایداری در عرضه و تقاضای انرژی منجر شود و نیازمند راهکارهایی مانند ذخیره‌سازی، انتقال و مدیریت هوشمند انرژی باشد.
- مقاومت‌ها و مخالفت‌ها: انرژی‌های تجدیدپذیر ممکن است با مقاومت‌ها و مخالفت‌هایی از سوی بخش‌های مرتبط با سوخت‌های فسیلی، مصرف‌کنندگان، مالکان زمین و سایر ذی‌نفعان روبرو شوند. این مقاومت‌ها و مخالفت‌ها ممکن است به دلایل مختلفی مانند منافع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و محیطی باشند.. برای مثال، اعتراض به نصب توربین‌های بادی به دلیل تأثیر بر منظره، صدا و حیات وحش.
- نیاز به توسعه زیرساخت‌ها و فناوری‌ها: انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند زیرساخت‌ها و فناوری‌هایی هستند که قادر به انتقال و ذخیره‌سازی انرژی باشند. این زیرساخت‌ها و فناوری‌ها ممکن است هنوز کاملا توسعه‌یافته و در دسترس نباشند و یا با مشکلات فنی و قانونی روبرو باشند. برای مثال، نیاز به ارتقاء شبکه‌های انتقال و توزیع برق، حل مسئله اتصال جزیره‌ای و ایجاد بازارهای منطقه‌ای
انرژی‌های تجدیدپذیر برای جبران گذشته، بهبود حال و تضمین آینده
